اشاره:
بنا به نقل گروهي از تاريخ‌نگاران شيعي، سيزده جمادي‌الاول مصادف با شهادت بزرگ بانوي اسلام، حضرت فاطمه زهرا(س) است. محلّ قبر شريف آن بزرگوار ـ بنا به وصيّت حضرتشان ـ مخفي است. به همين مقصود، اميرالمؤمنين(ع) چهل صورت قبر در قبرستان بقيع ايجاد نمود و يكي از اماكني كه احتمال وجود قبر مطهر در آن مي‌رود بقيع است.
در مقالة پيش رو، نويسنده به نقش و تاريخ زنان در بقيع مي‌پردازد.

دربارة نقش و تاريخ زنان در بقيع، با موارد بسياري روبه‌رو مي‌شويم كه نشان‌دهندة حضور مثبت و ماندگاري نام و ياد آنان است. در اين نوشتار، نمونه‌هايي ارائه مي‌شود.

حضور هميشگي در بقيع
عالمان دين، زيارت قبور را مستحق مي‌شمارند. اين استحباب، ريشه در رفتار پيامبر(ص) و نيز رفتار عملي فاطمه(س) دارد و زن و مرد را شامل مي‌شود. رسول خدا(ص)، به همراه تعدادي از ياران خود، هر شب جمعه به بقيع مي‌آمد و سه بار مي‌فرمود: «السلام عليكم يا اهل الدّيار».1

چرا خبرم نكرديد؟
زيد بن ثابت مي‌گويد: به همراه رسول خدا(ص) حركت مي‌كرديم تا كه به بقيع رسيديم. در آنجا قبر جديدي را يافتيم. رسول خدا(ص) پرسيد: «اين قبر كيست؟» گفتند: فلان زن. پيامبر او را شناخت و فرمود: «چرا به من خبر نداديد؟» گفتند: شما روزه بوديد و استراحت مي‌كرديد و نمي‌خواستيم شما را بيازاريم. فرمود: «اين كار را نكنيد؛ هر كس بميرد، خبرم بدهيد كه نماز من بر او، رحمت خواهد بود؛ آن‌گاه خود در برابر قبر ايستاد و ما پشت سر او ايستاديم و نماز ميت خوانديم».2

او را از فشار قبر نجات بده
رسول خدا(ص) پس از دفن دختر خود، رقيه، كنار قبر او ايستاد؛ سر به آسمان بلند كرد و در حالي كه از ديدگانش اشك جاري بود، فرمود: «من به ياد رقيه و سختي‌هايي كه او ديد، افتادم؛ دلم براي او سوخت و از خدا خواستم كه او را از فشار قبر نجات دهد». دعاي پيامبر، اين بود: «خدايا! به خاطر من، رقيه را از فشار قبر، رهايي ده». خداوند نيز دعاي پيامبر(ص) را اجابت فرمود.3

گرية فاطمه(س) كنار قبر خواهر
هنگامي كه رقيه، دختر پيامبر(ص)، از دنيا رفت، آن حضرت خطاب به دخترش فرمود: «به سلف صالح ما عثمان بن مظعون و يارانش، ملحق شو». در آن حال، حضرت فاطمه(س) در كنار قبر بود و آن‌قدر اشك ريخت كه قطرات آن به درون قبر فرو ريخت.4

جايگاه نماز فاطمه(س) در بقيع
شيخ صدوق، پس از بيان كيفيت زيارت امامان بقيع(ع)، مي‌نويسد: در مسجدي كه در آنجا هست، هشت ركعت نماز بخوان؛ يعني براي هر امام از امامان چهارگانه مدفون در بقيع، دو ركعت نماز زيارت بخوان. گفته مي‌شود كه آنجا، جايگاه نماز فاطمه(س) است.5 ظاهراً مراد از آن مسجد، «بيت‌الاحزان» است.

بيت‌الاحزان
پس از جريان‌هاي دردناك و ستم‌هايي كه بر فاطمه زهرا(س) رفت، امير مؤمنان، علي بن ابي طالب(ع)، خانه‌اي را در قبرستان بقيع ـ كه در سمت شرقي مدينه و بيرون از شهر بود ـ براي فاطمه(س) ساخت كه به آن بيت‌الاحزان مي‌گفتند. فاطمه زهرا، هر صبح، به همراه حسن و حسين(ع) به بقيع مي‌آمد و در آنجا گريه مي‌كرد. شب كه فرا مي‌رسيد، علي(ع)، پي ايشان مي‌آمد و آنان را به خانه بازمي‌گرداند.6
اين خانه كه خانة اسرار فاطمه(س) است، در كنار قبور ائمة بقيع قرار داشت؛ تا آنكه در سال 1344 ق. هم‌زمان با تخريب بارگاه ائمه، توسط وهابيان، ويران گرديد.

چهل صورت قبر
اميرمؤمنان، علي(ع)، بنا بر وصيت حضرت فاطمه زهرا(س) او را شبانه دفن كرد و به كسي خبر نداد و قبر آن حضرت را مخفي كرد. امام علي(ع)، در بقيع، چهل صورت قبر درست كرد و روي آنها آب ريخت.7
به گفتة كاتب اسكافي، پس از جريان دفن مخفيانه و شبانة فاطمة زهرا(س)، مردم به سوي بقيع حركت كردند و در پي يافتن قبر وي برآمدند؛ ولي نتوانستند قبر وي را شناسايي كنند.8
طبري مي‌نويسد: مردم، صبح كردند و چهل قبر جديد در بقيع يافتند. همه در بقيع حاضر شدند؛ امّا شناخت قبر، برايشان مشكل بود. يكديگر را سرزنش مي‌كردند كه پيامبر(ص)، تنها يك دختر از خود به يادگار گذاشت؛ آيا او بميرد و در تشييع پيكرش و نماز بر او حاضر نشويم و قبر او را نشناسيم؟ برخي از غاصبان حكومتي نيز گفتند: تني چند از زنان مسلمان، بيايند تا اين قبرها را بشكافيم تا پيكرش را يافته، بر او نماز گزاريم و قبر او را زيارت كنيم. خبر به علي بن ابي طالب(ع) رسيد. او در حالي كه غضبناك بود، راهي بقيع شد. فردي به سمت بقيع دويد و به مردم گفت: اين علي‌بن ابي طالب است كه به بقيع مي‌آيد و به خدا قسم ياد كرده است كه اگر سنگي از اين قبرها جابه‌جا شود، شمشير علي، كارگر خواهد بود. آنگاه جمع حاضر در بقيع، پراكنده شدند.9

برخي از زنان مدفون در قبرستان بقيع
در طول تاريخ اسلام، زنان نامدار بسياري، در بقيع به خاك سپرده شدند كه نام و مكان دفن آنان، نامشخص است. شخصيت‌هاي زير، تعدادي از زنان مدفون در اين قبرستان هستند:
الف ـ فاطمه بنت اسد؛ او مادر اميرمؤمنان، علي(ع) است. همو علي(ع) را درون كعبه به دنيا آورد.10 قبرش در قبرستان بقيع، ـ نزديك قبور مطهر امامان(ع) ـ معروف است. 
ب ـ دختران پيامبر؛ زينب، رقيه و ام‌كلثوم.
ج ـ همسران پيامبر؛ ام‌سلمه، حفصه، ريحانه، زينب بنت جش، زينب بنت خزيمه، صفيه بنت حيي، عايشه و ماريه قبطيه.
د ـ عمه‌هاي پيامبر؛ صفيه و عائكه. صفيه، مادر زبير بن عوام است. او زني شجاع، اديب و شاعر بود كه از فصاحت زيادي برخوردا بود11 و در جنگ خندق حاضر شد و يك نفر از يهوديان را به درك واصل كرد.12 صفيه، در سال 20 و در سن 73 سالگي، وفات يافت.13
ه‍ ـ ام البنين؛ مادر حضرت عبّاس، قمر بني‌هاشم.
و ـ حليمه سعديه؛ مادر رضاعي پيامبر(ص).
ز ـ ام‌كلثوم؛ دختر اميرمؤمنان(ع).
ح ـ سكينه؛ دختر امام حسين(ع)؛ او داراي فضيلت و بخشش فراوان بود و در سال 117، در حدود 80 سالگي وفات يافت.14
لازم به ذكر است كه به جز دو فرد اخير، مزار ساير زنان، در بقيع، مشخص است.

ام‌البنين در بقيع
ام‌البنين، پس از حادثة غم‌بار عاشورا، مرتب به بقيع مي‌رفت و در آن مكان، به گريه و نوحه جان‌سوز مي‌پرداخت. مردم نيز گرد او جمع مي‌شدند و مي‌گريستند.15 روايت شده است كه او هر روز به بقيع مي‌رفت و ضمن همراه بردن عبدالله بن عباس، فرزند قمر بني‌هاشم، در عزاي فرزندش، شعر مي‌خواند. مردم و از جمله مروان بن حكم نيز جمع مي‌شدند و از سوگ و رثاي او، به گريه مي‌افتادند.16

زينب صغري در بقيع
پس از بازگشت كاروان حسيني از كربلا، دختر عقيل بن ابي‌طالب، به سوي بقيع آمد و در حالي كه بر شهداي كربلا مي‌گريست، اشعاري با مضمون زير را خواند: «شما چه جوابي را براي پيامبر داريد، اگر از شما بپرسد: شما كه آخرين امّت‌ها هستيد، با اهل بيت و ياران و ذرية من چه كرديد؟ برخي اسير شدند و برخي در خون خود غلطيدند.
اگر من به شما سفارش كرده بودم كه با خاندانم به بدي رفتار كنيد، باز هم اين جزاي من نمي‌بود».17

گنبدهاي مزار زنان نامي
از ديرباز، مسلمانان، گنبدهايي بر فراز مرقد شخصيت‌هاي بزرگ خود مي‌ساختند كه در بقيع نيز از اين بناهاي رفيع، وجود داشت. به جز گنبد بزرگ و سفيد مزار ائمة بقيع(ع)، چند گنبد معروف زير نيز وجود داشت:
الف ـ گنبد بيت‌الاحزان.
ب ـ گنبد مقبرة دختران پيامبر.
ج ـ گنبد مقبرة همسران پيامر.
د ـ گنبد مقبرة حليمه سعديه.
در سال 1343 ق. اين بناها، توسط فرقة منحرف و كج‌انديش وهابيت، تخريب شد. اين گروه، هم‌زمان، بارگاه حضرت خديجه(س) در مكه، حوا در جده، حمزه در احد و ابن عباس در طائف را نيز ويران كردند.

منبع : پایگاه بقیع

محمد امين پوراميني