خداوند در سوره انفال آیه 25 می فرماید:

  اعوذبالله‌من‌الشیطان‌الرجیم

بسم الله الرحمن الرحیم

«وَاتَّقُواْ فِتْنَةً لاَّ تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُواْ مِنکُمْ خَآصَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ»

و بترسید از فتنه ای که تنها ستمکارانتان را در بر نخواهد گرفت و بدانید که خدا به سختی عقوبت می کند
 

***

تفسیر مجمع البیان

وَاتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصیبَنَّ الَّذینَ ظَلَمُوا مِنْکُمْ خآصَّةً
و از فتنه ‏اى که تنها به بیداد گران شما نمى ‏رسد بترسید.
منظور آیه مبارکه این است که به این «فتنه» نزدیک نشوید که دامان شما را نیز بسان همان فتنه گران مى‏ گیرد.
در این آیه شریفه فعل نهى به جاى فعل امر به کار رفته است و در قرآن این شیوه از سخن نمونه دارد؛ از جمله این آیه شریفه است که مى ‏فرماید: و مباد که جز مسلمان جهان را بدرود گویید. و لا تموتنّ الاّ و انتم مسلمون(102).

واژه «فتنه» و منظور از آن در این مورد دیدگاه‏ ها یکسان نیست:
1 - به باور برخى از جمله «ابن عباس» منظور از آن، عذاب و کیفرى است که گریبان بیدادگران رامى ‏گیرد؛ چرا که خدا فرمان مى ‏دهد که به ضد ارزش‏ها و گناهان نزدیک نشوید که در این صورت شما را گرفتار عذاب مى‏ سازد؛ و این آیه هشدار به یاران پیامبر است.
2 - امّا به باور برخى دیگر منظور آفت و بلایى است که باطن آلوده گناهکاران را آشکار مى‏ سازد. و به پندار «حسن» این آیه شریفه در باره طلحه و زیبر و عمّار و امیر مؤمنان فرود آمده است.
از «زبیر» آورده ‏اند که مى‏ گفت: من مدتى این آیه را تلاوت مى‏ کردم و نمى‏ دانستم که در باره ماست. آرى، ما با این آیه مخالفت ورزیدیم و فتنه‏ اى که از آن هشدار داده شده است دامان ما را گرفت.
3 - از دید گاه پاره ‏اى آیه مورد بحث درباره مجاهدان بدر نازل شده است؛ چرا که آنان در روز فتنه جمل دچار بلا شدند و به جنگ داخلى پرداختند.
4 - و از دیدگاه پاره‏اى دیگر منظور گمراهى و تفرقه است.
5 - و گروهى نیز بر آنند که منظور بى‏ نظمى و از هم گیسختگى جامعه است که ستم و حق کشى در آن موج برمى دارد و زیان آن دامان همه را مى‏ گیرد.

این عذاب دامان چه کسانى را مى‏ گیرد؟ در این مورد دو نظر است:
1 - به باور «ابن عباس» منظور این است که این فتنه و عذاب هم دامانگیر ظالم مى‏ گردد و هم ستمدیده و هم تماشاگر ستم.
در روایت است که در این مورد از «ابن عباس» پرسیدند که او گفت : چیزى را که خدا در پرده ابهام بیان فرموده است شما نیز همان گونه رهاکنید و از آن بترسید.
2 - امّا به باور برخى این عذاب و فتنه ویژه بیدادگران است. و قرائت دیگرى که واژه «لا یُصِیبنَّ» را «لاتُصِیبنَّ» مى‏ خواند این دیدگاه را تأیید مى‏کند.
«ابو مسلم» در این مورد مى‏گوید: از آن بترسید که مبادا این عذاب دامان ستمکاران شما را بگیرد بنابراین ستم نکنید؛ چرا که عذابى دامانگیرتان خواهد شد که نجات از آن تنها در دورى گزیدن از آن و روى آوردن به عدل و داد ممکن است.
وَاعْلَمُوآ اَنَّ اللَّه شَدیدُ الْعِقابِ‏
و بدانید که کیفر خدا براى کسانى که از گناه دورى نجویند سخت است.
«ثعلبى» از «حذیقه» آورده است که مى‏ گفت: فتنه‏ هایى بسان پاره ‏هاى شب تار شما را فرا گرفته و هر قهرمان پرشهامت و هر سوارى یکّه تاز و جنگ طلب و هر سخنور توانا و هوشمندى را نابود مى‏ سازد.
«ابو ایوب» آورده است که پیامبر گرامى به عمّار فرمود: پس از من مردمى مى ‏آیند که شمشیر را بر روى یکدیگر کشیده و ضمن ریختن خون هم، از یکدیگر بیزارى مى‏ جویند؛ هرگاه با چنین شرایط ناهنجارى روبه‏ رو شدى به على‏ علیه السلام که اینک در سمت راست من نشسته است روبیاور. اگرهمه مردم از یک سو روند و او از سوى دیگر، تو از راه وى برو و مردم را رها کن؛ چرا که او تو را از راه هدایت باز نداشته و به هلاکت سوق نمى‏ دهد.
هان اى عمّار! فرمان بردارى از على فرمان بردارى از من است و فرمانبردارى از من فرمانبردارى از خداست. یاعمّار، سیکون بعدى هنات، حتى یختلف السّیف فیما بینهم، و حتى یقتل بعضهم بعضاً، و حتى یبرأ بعضهم من بعض، فاذا رأیت ذلک فعلیک بهذا الاصلع عن یعنى على بن ابى طالب، فان سلک الناس کلهم وادیاً و سلک على وادیاً فاسلک وادى علّى و خلّ عن الناس... یا عمّار! طاعة علىّ طاعتى و طاعتى طاعة اللّه.
و نیز «ابن عباس» از پیامبرگرامى آورده است که پس از فرود آیه مورد بحث فرمود: من ظلم علیاً بعد وفاتى فکانّما جحد بنبوتى و نبوة الانبیاء قبلى.(104)
هر کسى پس از رحلت من و پس از این نشست و گفتار به على ‏علیه السلام ستم روا دارد چنان است که گویى رسالت من و پیامبران پیش از مرا انکار کرده است.

تسنیم