حضرت علی علیه السلام در خطبه متقین هنگامی‌که پرهیزکاران را وصف می‌نمود بیان و منطق را مقدم بر صفات دیگر ذکر نمودند چرا که گناهان زبان بزرگ و در نتیجه خطرات ناشى از آن بیشتر است.

در تأیید این مطلب‌همان بس که رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: نجات مومن در نگهداشتن زبانش باشد. (أصول الکافی/ترجمه مصطفوى/ج‏3/176) .

اما چرا اضطراب زبان نسبت به دیگر اعضا بیشتر است، به 7 علت و ریشه آن اشاره مى کنیم:

1. زبان ابزارى است که در هر زمان و مکانى در اختیار انسان است، وسیله گناهان دیگر معمولاً چنین به راحتى در دسترس انسان نیست، مواد مخدر یا آلات لهو و لعب همیشه در هر زمان و مکانى در اختیار انسان نیست، گناهى که ابزارش در همه جا و همه زمان در اختیار انسان است، خطرات ناشى از آن زیادتر است.

2. زبان براى کار خودش خرجى لازم ندارد، معمولاً هر گناهى خرج و موونه اى لازم دارد، مثل شراب خوردن.

3. زبان وسیله اى است که در اختیار همه است، رباخوارى سرمایه مى خواهد. بعضى از ظلم‌ها قدرت متناسب با خود مى طلبد و این سرمایه و این مرحله از قدرت در اختیار همه نیست، لذا ضررش کمتر است.

4. گناهان زبان در نظر بسیارى قبح چندانى ندارد و ابهّت آن گناهان شکسته شده و این خود عاملى براى ترویج گناهان و رشد مضرّات آن شده است. هرچه گناهان زشت تر و قبیح تر جلوه کنند، سدّ محکم ترى در برابر ارتکاب آنها زده شده است، مثلاً اگر به شما بگویند به مدت 5 دقیقه بدون پوشش در ملأ عام حاضر شوید، دست به چنین کارى نمى زنید. حتى اگر دنیا را به شما بدهند، زیرا این عمل نزد شما زشت و قبیح است و هرچه دارید براى آبروى خود مى خواهید، حتى دنیا را هم براى آبروى خود مى خواهید، به طورى که اگر به شما پیشنهاد شود آبروى خود را بدهید و دنیا را بگیرید، نمى پذیرید. چرا چنین است؟ آیا جز این است که ابهّت این عمل زشت در نزد شما شکسته نشده است.حال شما غیبت و تهمت و دروغ و مسخره و استهزاى مومن را نظاره کنید که چه سان رواج پیدا کرده و تنقلات روحىبرخی مجالس شده.

در روایت از رسول اکرم(صلى الله علیه وآله) وارد شده: بحارالانوار/جلد 77/صفحه 89): «غیبت گناه و عقابش از زنا بیشتر و شدیدتر است»، با توجه به این روایت چرا اینقدر غیبت کردن براى ما سهل است، زیرا ابهّت غیبت شکسته شده؟

5. زبان ابزارى براى تحقق گناهان متنوّع است، دیگر ابزارهاى گناه، اینقدر گناه متنوّع و متفاوت ندارند، مرحوم فیض در محجة البیضاء و غزالى در احیاءالعلوم 20 گناه کبیره را شمرده اند که از زبان صادر مى شود و استاد در کتاب (زندگى در پرتو اخلاق) 30 گناه را شمارش کرده‌اند و فرد دیگرى 200 گناه را منتسب به زبان کرده، ولى گناهانى که به طور مستقیم از زبان صادر مى شود همان حدود 30 عدد است و بقیه غیر مستقیم است.

علىّ بن الحسین علیهم السّلام فرمود: همانا زبان فرزند آدم هر صبحگاه بر جوارح و اعضاى او سرکشى کند و گویدچگونه صبح کردید؟ یعنى حال شما چطور است، گویند: بخیر و خوبى است اگر تو بگذارى و ما را رها کنى و نیز او را گویند که ما را به‌زحمت مینداز چون جز این نیست که به‌سبب تو است که ما پاداش نیک مى‏بینیم، و به‌سبب تو است که عقوبت می‌شویم. (ثواب الأعمال/ترجمه غفارى/ 537‌) .

6 . فاصله میان گناه و ثواب در زبان کم است، ابزارى که یک ذره این طرف گناه و سقوط و انحطاط از مقام انسانیّت و یک ذرّه آن طرف ثواب و سعادت ابدى را به دنبال دارد، خطرش بیشتر از ابزارهاى دیگر است، عبور از جاده باریکى که یک طرفش دره و سقوط و طرف دیگرش کوه یا زمین مسطح است، خطرش بیشتر از جاده‌هاى عریض است. بله وسیله اى مثل زبان هم در میان جاده اى است که کمى انحراف آن را به شقاوت رهنمون مى کند و چه بسا به دره کفر و شرک کشیده مى شود.

7. گناهان زبان جنبه اجتماعى دارد بر خلاف گناه جوارح دیگر، مثلاً نگاه به نامحرم تأثیر سوء در وجود خود مستمع یا بیننده مى گذارد، ولى دروغ، غیبت، تهمت، هتک حرمت مومن، ایذاء مومن، عدم نهى از منکر، گمراه ساختن مردم از جاده حق، حمایت از باطل، تعلیم باطل، ایجاد فساد و تباهى در روى زمین مى کند.با این هفت وجه مشخص شد که چرا گناهان زبان بزرگ و در نتیجه خطرات ناشى از آن بیشتر است.

منبع : آرمان